Van

Van

— İl & Büyükşehir —

Yukarıdan aşağıya: Van Kalesi,
Hoşap Kalesi, Akdamar Kilisesi,
Van Gölü'ndeki Akdamar Adası, Tuşba'daki bir cami

Van'ın Türkiye'deki konumu

Koordinatlar:

38°29′57″K 43°20′55″D

İdari birimler

13 ilçe

Yönetim

- Belediye Başkanı

Bekir Kaya (DBP)

- Vali

İbrahim Taşyapan

Yüzölçümü

- Toplam

21,334 km² (8,2 mi²)

Nüfus (2014)

- Toplam

1,085,542

- Yoğunluk

50/km² (129,5/sq mi)

Zaman dilimi

DAZD (+2)

- Yaz (YSU)

DAZD (+3)

Posta kodu

65xxx

Alan kodu

(+90) 432

Plaka kodu

İnternet sitesi: www.van.bel.tr

Van, Türkiye'nin bir büyükşehir belediyesi ve en kalabalık on dokuzuncu şehri. 2014 itibariyle 1.085.542^[1] nüfusa sahiptir. Doğu Anadolu Bölgesinde yer alır. Van ili nüfus bakımından bu bölgenin en büyük ilidir. Kuzeyden Ağrı, batıdan Bitlis, güneybatıdan Siirt, güneyden Hakkari illeriyle, doğudan da İran'la sınırlıdır. Anadolu'nun en büyük kapalı havzası olan Van Gölü kıyısında toprakları verimli, akarsuları bol, iklim koşulları oldukça elverişli bir yerleşim merkezidir.

İçindekiler

Tarihçe

Van'ın tarihi MÖ 7000 yıllarına kadar uzanır. Van Kalesinin 6 km güneyinde bulunan Tilki tepe ve Van Gölü'nün kuzeyindeki Ernis Mezarlıklarında yapılan kazılarda Kalkolitik, Bronz ve Demir devrine ait yerleşimler bulunmuştur. Van'ın medeni tarihi Urartularla başlar. Van, bugünkü Doğu Anadolu ve Ermenistan ile civarındaki toprakları kapsayan Urartu devletinin merkezi idi. İskit istilasının ardından zayıflayan Urartular, İran'dan gelen Medler tarafından yıkıldı. Daha sonra bölgeye Ahamenişlerler, Büyük İskender, Selevkoslar, Ermeniler^[2], Partlar, Romalılar, Sasaniler ve Doğu Romalılar(Rumlar) hakim olmuştur. 644 yılında Müslüman Araplar bu bölgeyi fethetmiş, daha sonra bölge yine Rumlara geçmiştir. Yöre, uzun süre Abbasilere veya Rumlara bağlı yerel Ermeni beyleriyle yönetilmiştir. 11. yüzyıldan itibaren Türkmenlerin yerleşmeye başladığı Van Gölü havzası,önce Selçuklulara, sonra da İlhanlılara, Celayirîlere, Karakoyunlulara ve Akkoyunlulara yurt olmuştur. 16. yüzyılda Safevilerin Doğu Anadolu'dan uzaklaştırılmasından sonra Van'da Osmanlı egemenliği başlamıştır. Van'da 20. yüzyıla kadar Ermeni, Türk, Kürt, Arap nüfus yaşamıştır. Gelenekleri Osmanlı ve İran etkisinde gelişmiştir. Van farklı kültürlerin ve toplulukların bir arada yaşayabildiği güzide bir coğrafyadır.
Şehir Urartulardan kalmadır. Urartuların başkenti olan Van'ın o zamanki adı Tuşpa idi. Van'ın tarihi MÖ 7000 yıllarına kadar uzanır. Van Kalesi'nin 6 km güneyinde bulunan Tilki tepe ve Van Gölü'nün kuzeyindeki Ernis Mezarlıklarında yapılan kazılarda Kalkolitik, Bronz ve Demir devrine ait kültürel buluntulara rastlanmıştır. Şehri ilk kuran Asur Kraliçesi Semiramis'tir. Bu bölgeye önce Hurriler yerleşmişlerdir. Urartular zamanında şehir bir imparatorluk merkezi haline gelmiştir. Urartulardan sonra şehre Medler, Persler, Büyük İskender, Selevkoslar, Ermeniler, Partlar, Romalılar, Sasaniler ve Bizanslılar hakim olmuştur. M.S. 675 yılında Müslüman Araplar şehri fethetmiş, daha sonra şehre yine Bizanslılar, bunları yenen Selçuklular ve sonra İlhanlılar, Celayirliler, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safeviler ve en sonunda Osmanlılar hâkim olmuştur.
Hurrilerin MÖ 2000'lerden itibaren Van Gölü'nden başlayarak Kızılırmak ve Yeşilırmak'ın Karadeniz'e döküldüğü yerlere kadar uzanan bir bölgeye hakim oldukları görülür. MÖ 13. yüzyılda Hurri-Mitanni siyasi teşekkülün merkezi otoritesi zayıflamış ve beyliklere bölünmüştür. Asur Kralları bu küçük beyliklerini hakimiyetleri altına almaya çalışmış ve bu sırada Van Gölü çevresinde Batı İran'a kadar olan bölgede Urartular ile Asurlular arasında mücadeleler başlamıştır. Urartu-Asur mücadelesi MÖ.VI. yüzyılın ortalarına kadar sürmüş, Urartular bu dağlık ve zor arazi şartlarına sahip bölgeyi egemenlik altında tutmuştur.

1893 nüfus sayımı Vandaki Ermeni nufüsu

Van gölü şenlikleri 2011

Urartular'ın başkentliğini yapmış olan Van Kalesi, 3000 yıllık görkemiyle hala ayaktadır. Van Kalesi'nde Urartular'dan kalan kaya ve oda mezarları, tapınaklar, yazıtlar ve bazı yapılar bulunur. Urartu kralı I. Sarduri'nin kurduğu ve başkent yaptığı Tuşpa, Urartu krallarının mezralarını, uzun yazıtları içinde barındırır. Horhor Yazıtı, kaledeki en uzun yazıttır ve kral Argişti'ye ait mezar odasının girişinde bulunur. Analı kız kutsal alanında büyük bloklara yazılmış yazılar vardır ve burası bir sunak alanıdır. İç Kale'de Urartulara ait bir tapınağın temelleri bulundu. Kalenin batısında Madır Burcu isimli görkemli yapının ne amaçla yapıldığı tam olarak bilinmemektedir, fakat bir liman olduğu tahmin edilmektedir.Kalenin kuzeyinde yer alan Van Kalesi Höyüğü'nde kazılar yapılmıştır.
Van şehri I. Dünya Savaşı'na kadar kalenin güney kısmında surlarla çevrili bölgede kuruluydu. Bu şehrin kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Surlara ait bazı kalıntılar vardır ve sağlam olan tek kapı güneye bakan Orta Kapı'dır. Mimar Sinan'ın eseri olan Hüsrevpaşa Külliyesi han, hamam,türbe,imaret,çeşme ve medreseden oluşuyor. Bölgede sağlam kalan tek hamam bu külliyenin bir elemanı olan Çifte Hamam'dır. Eski Van'da günümüzde kullanılan tek eser Kaya Çelebi Cami'dir. Eskiden çok görkemli bir mekân olan Van Ulu Camisi ne yazık ki günümüzde yıkılmıştır ve sadece minaresi sağlam kalabilmiştir. Kızıl Cami'ninde aynı şekilde minaresi günümüze ulaşmış ve diğer bölümleri yıkılmıştır. Kentte ayrıca günümüze ulaşan S. Dsirvanor, S. Stephan, S. Vardan, s. Neshan, şehrin en eski kilisesi olan ve Çifte Kilise olarak da anılan S. Paulos ve S. Petros Kiliseleri bulunur. Ayrıca eskiden İsa'nın çarmıhına ait bir parçanın saklandığı Meryem ana (S. haç, Tiramary) kilisesi ve Madır burcunun üstüne yapılmış Vaftizci Yahya (S. Hovhannes) kiliseleri yıkılmıştır. Hüsrev Paşa hanının temelleri Kaya Çelebi ve Hüsrev Paşa Camileri arasında görülebilmektedir. Şehrin batısında bulunana Horhor bahçeleri şehrin surlar içerisindeki bahçeleri durumundaydı ve İskele Kapı'nın hemen önündeydi. Ayrıca bahçelerin yakınında halen kalıntıları olan Horhor Cami ve Medresesi bulunuyor. Evliya Çelebi'nin görkemle anlattığı kale ve Eski Van şehri şu anda bakımsız bir haldedir.

Cumhuriyet dönemi

2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Van'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.^[3]

Coğrafya ve çevre

Van, yüzölçümü açısından ülkemizin en büyük illerinden biridir. Büyük bölümü yüksek, engebeli ve dağlık alanlardan oluşan Van'da yerleşmeye elverişli alanlar sınırlıdır. Van ilini etkisi altında tutan sert iklim, başlıca ekonomik uğraş olan tarımsal üretimin çeşitlenip gelişmesine olanak tanımaz.

Direy

Van kedisi

Ana madde: Van kedisi

Van kedisi, iyi bir yüzücü olan, gözleri mavi veya kehribar rengi ya da biri mavi diğeri kehribar olabilen, nadide ve asil bir kedi ırkıdır. Van kedisinin göz rengi üç gruba ayrılır. Her iki gözü mavi (daima turkuaz mavisi), her iki gözü kehribar (Sarı renk ve tonları, çok nadiren kahverengi) ve tek-göz (Heterokromik; yani bir gözü mavi diğer gözü kehribar renkte olanlar) diye gruplandırılır.

Tarım

Van'da tarım alanları yüz ölçümünün %10'unu kapsar. Yetiştirilen başlıca ürünler; Arpa, Buğday, Şeker Pancarı ve Elma yetiştirilmektedir. Ürünler Özellikle Eylül Ayında hasat edilir. Tarım en önemli geçim kaynaklarından olsa da çok kullanılmaz.

Hayvancılık

En önemli geçim kaynağı olan hayvancılık her mevsim kullanılabilir.Özellikle Küçükbaş Hayvancılığın Yetiştiği Van'da yazda her kırsalda hayvan görmek mevcuttur.Yazın yaylara çıkarılan hayvanlar kışın ağıl ya da ahırlara alınır.

Kültür

Van kültürü; Van kedisi, Van otlu peyniri ve Van kahvaltısına dayanır. Van otlu peyniri yörede önemli bir şekilde yayılmıştır. Dağlardaki otlardan yapılan peynirin tadı çok hoştur.

Camiler

Van Ulu Cami
Van Hüsrevpaşa Cami
Van Hz. Ömer Cami

Müzeler

Van Müzesi
Van Urartu Müzesi (Yapım aşamasında)

Evler

Van Evi
Van Kedi Evi

Kaleler

Sanayi

Van sanayi bakımından bölgenin üçüncü şehridir. Başlıca fabrikalar: Şeker, çimento, et ve et ürünleri, süt kombinaları ve yemdir. Şeker; Erciş'de çimento ise Edremit'te bulunur.

İklim ve Bitki Örtüsü

Van İklimi karasal iklim olup bitki örtüsü bozkırdır.Kışın çok kar yağıp Baharın baya bir yağmur yağar.Yazın yağmurun çok az ulaştığı şehirde sonbahar rüzgarlar geniş yer tutar.
Bitki örtüsünün bozkır olması küçükbaş hayvancılığı geliştirmiştir.

Eğitim

Van merkezde yaklaşık 200 civarı okul bulunmaktadır.
Yüzüncü yıl Üniversitesi Van'dadır.

İlçeler

Ana madde: Van'ın ilçeleri

Van ilinin ilçeleri toplam 13'tür.

Nüfus

Van il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Değişim	Sıra	Oran	Kır - Şehir			Erkek - Kadın

1965^[4]	266.840	—	48	%0.85	206.154	%77 %23	60.686	142.446	%53.4	%46.6	124.394

1970^[5]	325.763	%22	43	%0.91	237.536	%73 %27	88.227	171.232	%52.6	%47.4	154.531

1975^[6]	386.314	%19	42	%0.96	270.484	%70 %30	115.830	203.229	%52.6	%47.4	183.085

1980^[7]	468.646	%21	39	%1.05	311.794	%67 %33	156.852	244.802	%52.2	%47.8	223.844

1985^[8]	547.216	%17	35	%1.08	357.947	%65 %35	189.269	280.658	%51.3	%48.7	266.558

1990^[9]	637.433	%16	32	%1.13	378.466	%59 %41	258.967	324.624	%50.9	%49.1	312.809

2000^[10]	877.524	%38	23	%1.29	430.548	%49 %51	446.976	448.039	%51.1	%48.9	429.485

2007^[11]	979.671	%12	19	%1.39	467.993	%48 %52	511.678	500.068	%51	%49	479.603

2008^[12]	1.004.369	%3	19	%1.4	489.888	%49 %51	514.481	516.525	%51.4	%48.6	487.844

2009^[13]	1.022.310	%2	19	%1.41	494.785	%48 %52	527.525	523.864	%51.2	%48.8	498.446

2010^[14]	1.035.418	%1	19	%1.4	495.799	%48 %52	539.619	525.788	%50.8	%49.2	509.630

2011^[15]	1.022.532	-%1	19	%1.37	495.807	%48 %52	526.725	525.144	%51.4	%48.6	497.388

2012^[16]	1.051.975	%3	19	%1.39	503.258	%48 %52	548.717	538.121	%51.2	%48.9	513.854

2013^[17]	1.070.113	%2	19	%1.4	0	%0 %100	1.070.113	545.479	%51	%49	524.634

Değişim, bir önceki nüfus sayımına göre artış veya azalış yüzdesidir. Sıra, Van il nüfusunun Türkiye illeri arasındaki sıralamasıdır. Oran, Van il nüfusunun, Türkiye nüfusuna oranıdır.

Ulaşım

Karayolu

Van Havaalanı

Van şehri, geçmişinden gelen ve günümüzde de devam eden stratejik öneminden dolayı daima işlek olan yollara sahip olmuştur. Güneydoğu ve Kuzey Anadolu'dan gelen iki önemli karayolu Van'da bileşerek İran'a uzanır.
Bu yollardan önemlisi İstanbul ve Ankara'dan gelerek Erzurum üzerinden Ağrı ve Erciş'i geçerek Van'a bağlanır. Diğer yol ise Adana'dan gelerek Diyarbakır üzerinden Bitlis ve Tatvan'ı geçerek Van'a ulaşır. Bu ikinci yol Tatvan'dan sonra kısmen Van Gölü kıyısından devam etmektedir. Van'da birleşen bu iki önemli karayolu Van'ın doğusunda Özalp üzerinden geçerek Kapıköy Sınır Kapısı'ndan İran'a ulaşmaktadır.

Demiryolu

Van'ın karayolu ulaşımı gibi demiryolu ulaşımı da önem arzeder. TCDD'nin 5. bölgesini oluşturan hat Malatya üzerinden Baskil'e ulaşır. Burada ikiye ayrılan hatlardan biri Elazığ ve Muş üzerinden Tatvan'a ulaşır. Tatvan'da bulunan iskeleden feribotla Van'a ulaşan hat, Özalp üzerinden İran sınırındaki Kapıköy Tren İstasyonu'nda son bulur. Kapıköy ile karşısındaki İran'ın Razi istasyonunda gümrük kontrolü noktaları vardır. Razi'den ayrılan hat Tebriz üzerinden Tahran'a ulaşır.
Vangölü Ekspresi, İstanbul'dan Tatvan'a haftanın iki günü karşılıklı sefer yapmaktadır. Türkiye ile İran arasındaki demiryolu bağlantısı, İstanbul-Tahran-İstanbul arasında haftada bir gün çalışan Trans Asya Ekspresi ve Van-Tebriz-Van arasında haftada bir gün çalışan trenler ile sağlanmaktadır. Yine İran ile Suriye arasındaki demiryolu bağlantısı, Türkiye'yi transit geçerek Tahran-Şam arasında haftada bir gün çalışan yolcu treni ile sağlanmaktadır. Söz konusu tren Şam-Tatvan arasında pulman ve yataklı vagonlarla, Van-Tahran arasında kuşetli vagonlarla teşkil edilmektedir.^[18]

Havayolu

Van'da bulunan Ferit Melen Havaalanı ise bölgesel önemi olan bir havaalanıdır. Ağrı, Bitlis, Muş ve Hakkari illerine de hizmet veren havalimanı bu bölgede askeri hareketliliğinin fazla olması nedeniyle işlek bir hava trafiğine sahiptir. Van'dan, İstanbul, Ankara ve İzmir'e her gün uçak seferleri yapılmaktadır.

Şehir İçi

Van'da şehir içi ulaşım özel halk otobüsleri ve minibüslerle kullanılmaktadır.Ödeme nakitle yapılır.Bazı yerlere minibüs,bazı yerlere otobüs gitmez.Ayrıca Taksilerde kullanılmaktadır ancak en az kullanılandır. 2015 yılından itibaren Van Belediyesi tarafından getirilen ego'larlada (yeni otobüsler) ulaşım yapılmaktadır. Van-Edremit arasına 30 dk. da bir iki ego sefer yapmaktadır.